Klassiekers zoals De ellendigen zijn vernieuwend.
‘Great Expectations’ (Grote verwachtingen), Les Misérables (De ellendigen), ‘Vojna i Mir‘ (Oorlog en vrede) en ‘Prestoeplenië i nakazanië’ (Misdaad en straf) hebben één ding gemeen: zij zijn allemaal rond dezelfde periode gepubliceerd.’Les Misérables’ van Victor Hugo is de bekendste van de vier. Niet omdat we het met zijn alle massaal lezen, hoewel het nooit uit druk is geweest, maar omdat we een van de vele bewerkingen kennen. Hugo’s verhaal is namelijk al meermaals verfilmd, gestript en opgevoerd in het theater.
Succes, innovatie en lef kenmerkt het verhaal achter een van de dikste Europese romans. Victor Hugo schreef het grootste deel van zijn roman ‘Les Misérables’ in zijn ballingsoord Guernsey. Zijn ballingschap volgde na de staatsgreep op 2 december 1851 door Lodewijk Napoleon Bonaparte, de latere Napoleon III. De politiek geëngageerde Hugo nam daarop deel aan een verzetsvergadering. Toen de verzetslieden werden gefusilleerd, dook hij onder en vluchtte naar de Kanaaleilanden.
Dankzij het succes van zijn roman ‘Notre-Dame de Paris’ (De klokkenluider van de Notre-Dame) genoot Hugo ruime bekendheid in Europa. Zijn status van politiek vluchteling vergrootte die bekendheid. Nadat Hugo weigerde terug te keren naar Frankrijk bij de afkondiging van een algemene amnestie voor alle politieke dissidenten, werd de onverzettelijke balling een levende legende. In 1861 wist die levende legende dat hij een belangrijke roman over de sociale wantoestanden in Frankrijk had geschreven. Hij wou het manuscript van ‘Les Misérables’ dan ook toewijzen aan de hoogste bieder. Een uitgever bood 150 000 francs aan. Hugo wees het af. Hij wou meer en hij kreeg ook meer, dankzij Albert Lacroix.
De Belg Albert Lacroix was een groentje in het uitgeversvak. Geld had Lacroix niet, hij moest het gaan lenen bij de bank. Hij bood een som aan van 300 000 francs, waar de Fransman op inging. In die som waren al vertaalrechten voorzien, een nieuwigheid in die tijd. Dankzij een copyrightovereenkomst tussen België en Frankrijk konden er geen piratenversies van de nieuwe roman op de markt komen. Niettemin nam Lacroix een enorm risico. De kans was immers reëel, dat de roman in Frankrijk zou verboden worden. Bovendien had Lacroix het manuscript niet gezien en had Hugo goedkope edities gevraagd. Maar Lacroix had een contract met zijn idool! Zijn idool bleek een moeilijke man. Telkens wanneer er een komma verkeerd gezet was in de proeven schoot Hugo uit zijn krammen. Tijdelijk naar Brussel verkassen weigerde de schrijver. De proeven moesten dus over en weer reizen, een logistieke ramp. Want er waren twee boten, drie treinen en een koets nodig om die reis te maken. Bovendien was de deadline voor de lancering van ‘Les Misérables’ op 4 april 1862 gezet. Er moest bijgevolg aan beide kanten meer dan een tandje bijgezet worden, om de zes maanden die resteerde te overbruggen. Uiteindelijk werd het eerste deel, Fantine, op 4 april 1862 gelanceerd. Later volgden de andere vier delen.
Voor de lancering rolde Albert Lacroix een marketingcampagne uit. Persberichten werden verstuurd en affiches gemaakt. Overal in Parijs keken voorbijgangers in de ogen van Jean Valjean, Cosette, Fantine, Marius en andere personages uit ‘Les Misérables’. Dat was voor die tijd een nieuwigheid, net zoals het embargo op voorpublicatie. Een derde nieuwigheid was de internationale lancering. ‘Les Misérables’ kwam op 4 april 1862 niet alleen uit in Parijs, maar ook in onder meer St-Petersburg, Brussel, Londen en Liepzig.
In Parijs stonden mensen al voor openingstijd in rijen aan te schuiven. De 6 000 exemplaren waren op een dag uitverkocht. Ook in de rest van Europa was ‘Les Misérables’ een commercieel succes. De lezers waren dol op de nieuwe Hugo, in tegenstelling tot de critici en literatoren. Toen een maand later de delen ‘Cosette’ en ‘Marius’ verschenen, daagden vele op met een kruiwagen om zo veel mogelijk exemplaren te kunnen kopen. Je kon in die tijd niet voorbij aan de hype rond de nieuwe Hugo. Het was al Hugo en ‘Les Misérables’ wat de klok sloeg.
La vie, le malheur, l’isolement, l’abandon, la pauvreté, sont des champs de bataille qui ont leurs héros ; héros obscurs plus grands parfois que les héros illustres.
Wat vonden de critici en literatoren zo slecht aan ‘Les Misérables’? Zij vielen vooral over het sterk moralistisch karakter van de roman. Sommige vonden het ongepast dat een kunstwerk tegelijkertijd een aanklacht was tegen de samenleving en haar wetten. Maar Victor Hugo was nu eenmaal het sociale geweten van Frankrijk. Zijn ‘ellendigen’ domineerde niet enkel de boekenverkoop maar ook de discussies in het Franse parlement over sociale hervormingen. Hugo had over het gewone volk geschreven voor het gewone volk. Wat Hugo had beschreven was voor de man in de straat herkenbaar. ‘Les Misérables gaf ook een positieve en nieuwe boodschap aan de wereld: de mens is niet geboren in zonde, maar in schoonheid.
Voor dit blog gebruikte ik verschillende bronnen waaronder The Paris Review. De video komt van YouTube.
