De arm die zij niet heeft vastgebonden – zijn linker – gloeit in de zon. Ze zit te kijken hoe het licht over Vladimir heenschuift. Zijn gebruinde, welgevormde hoofd rust tegen de houten stoelleuning. Hij snurkt licht.
Zij is een vrouw van bijna zestig. Na een mislukte carrière als schrijfster doceert ze Engels aan een kleine New Yorkse universiteit. Ze was altijd geliefd onder haar studenten. Maar met haar populariteit is het sinds kort gedaan. Studentes en collega’s begrijpen haar tolerante houding niet ten aanzien van de affaires van haar man John, het hoofd van de faculteit Engels.
Op een avond komt Vladimir Vladinski bij haar langs. Met zijn boek. Vladimir Vladinski is namelijk een veelbelovend schrijver. Het commerciële succes blijft echter uit. Dus solliciteerde hij bij de universiteit waar zij en John werken. Dat is intussen al bijna een half jaar geleden.
Vladimirs boek overweldigt haar. Ze voelt tegelijkertijd bewondering en afgunst. Daarnaast doet hij in haar een ongekende obsessie ontbranden. Die obsessie is alvast een booster voor haar creativiteit: zij schrijft weer.
Haar obsessie heeft te maken met onvervulde behoeftes. Als vrouw van haar leeftijd is ze geen aantrekkelijke partij meer. Ze is dwangmatig bezig met haar lichaam, haar hangborsten en cellulitis. De ouderdom komt nu eenmaal met een tol. En die tol weegt voor vrouwen zwaarder dan voor mannen. Ze drinkt veel te veel en dat in combinatie met onvervulde behoeftes, en een obsessie voor een aantrekkelijke, jongere en succesvolle man zijn een recept voor problemen. Zij heeft dan ook nog spijt van al die dingen die ze niet gedaan heeft.
Toen ik nog studeerde, waren de wellustige gevoelens die ik voor mijn docenten had overweldigend. Het maakte niet uit of ze man of vrouw waren, aantrekkelijk of onaantrekkelijk, geniaal of middelmatig, ik voelde een hevig verlangen naar ze. Ik begeerde ze omdat ik dacht dat ze de macht hadden om me van alles over mezelf te leren.
De titel ‘Vladimir’ roept de associatie op met Vladimir Nabokov. Het zal overigens geen toeval zijn dat het verhaal zich gedeeltelijk afspeelt in een universiteit in de staat New York met docenten literatuur die schrijversambities hebben. Bovendien blijft het hoofdpersonage anoniem en is zij een onbetrouwbare verteller, net als Nabokovs verteller Humbert Humbert in ‘Lolita’. De eerste oplage van ‘Lolita’ verscheen in de typische groene omslag van Olympia Press. En ook Vladimir Vladinski’s eerste roman heeft een groene omslag. Dat Vladimir, Vladinski heet zal allicht geen toeval zijn.
Het verhaal deed me denken aan ‘De verzamelaar’ van John Fowles: het verhaal van Frederik die een studente ontvoert omdat hij geobsedeerd is door haar. Ook zij ontvoert Vladimir, misleidt en drogeert hem. Toch is zij geen psychopaat zoals Frederik. Zij krijgt een onaangename les over wie zij is en hoe Vladimir haar ziet. Wat er gebeurt, redt vervolgens haar huwelijk met John.
Laat je overigens niet afschrikken door de omslag. Op de omslag staat namelijk een man in ontbloot bovenlijf die zijn hand op zijn kruis laat rusten. Blijkbaar was er best wel wat te doen rond die boekencover. Want aan halfnaakte mannen op omslagen van literaire boeken zijn we niet gewend. Ze roepen bovendien de associatie op van een steamy verhaal. Maar steamy sex is zeker niet wat de vertelster krijgt in ‘Vladimir’. Toch is Vladimir niet de preutse eikel waarvoor zij hem hield. Dit brengt me overigens bij de taal in deze roman. Die is vrijpostig, wat me met momenten stoorde. Niettemin is ‘Vladimir’ een onderhoudende roman over een onzekere vrouw.
Haalde Vladimir Nabokov de inspiratie voor ‘Lolita’ bij de Duitse schrijver Heinz von Lichberg? In maart 2004 publiceerde de Duitse literatuurwetenschapper Michael Maar een boek waarin hij de wereld attendeerde op de overeenkomsten tussen Nabokovs bekendste roman en von Lichbergs Lolita-verhaal uit 1916. Had Nabokov het Lolita-verhaal van von Lichberg gelezen toen hij in Berlijn woonde? Of had hij er over horen vertellen?
Man geobsedeerd door jong meisje.
Alleszins intrigeerde het thema ‘oude man is geobsedeerd door jong meisje’ Nabokov al jaren. Zo schreef hij in 1939 het kortverhaal ‘De tovenaar’. In dit verhaal trouwt een oudere man met de doodzieke moeder van een tienjarig meisje. Na de dood van de moeder probeert de man het meisje aan te randen.
‘De tovenaar’ was het laatste werk dat Nabokov in zijn moedertaal, het Russisch schreef. De Nabokovs leefden toen in Frankrijk. Maar daar zouden ze niet blijven. Vlak voor de Tweede Wereldoorlog emigreerden ze naar de Verenigde Staten.
Trailer van de tweede verfilming van ‘Lolita’ uit 1997 van Adrian Lyne. Deze trailer komt van het YouTubekanaal HD Retro Trailers.
Moeizaam creatieproces.
Rond 1947 begon Nabokov aan zijn roman die hem wereldberoemd zou maken. Als werktitel koos hij voor ‘Kingdom by the Sea’. Voor deze titel had hij overigens de inspiratie gevonden bij Edgar Allan Poe. Aanvankelijk wou hij ‘De tovenaar’ herschrijven en perfectioneren. Het manuscript was hij kwijtgeraakt. Althans dat dacht hij. Want in 1959 vond hij het terug. En liet hij het alsnog publiceren.
Tot tweemaal toe wou Nabokov ‘Kingdom by the Sea’ vernietigen. Maar zijn vrouw Vera drong erop aan dat hij zou doorzetten. Na een moeilijke start kreeg zijn nieuwe roman vanaf 1951 eindelijk vorm, en vanaf de herfst van 1953 schreef hij er tot 15 uur per dag aan. Op 6 december 1953 was ‘Lolita’ eindelijk klaar.
Negatieve reacties.
Maar dan begon het moeizaam proces rond de publicatie van ‘Lolita’. Nabokov had intussen al een paar boeken gepubliceerd in de VS, maar die waren geflopt. Zijn brood verdiende hij door het geven van colleges literatuur aan de Cornell University in New York.
De reacties van bekenden en uitgevers op ‘Lolita’ waren negatief. Hoewel ze de literaire waarde van het werk erkenden, vreesden uitgevers voor een publicatieverbod en zelfs gevangenisstraffen. Dus stuurde Nabokov het manuscript naar een Russische vriendin in Frankrijk, Doussia Ergaz. Ergaz liet hem een tweetal maanden later weten dat Maurice Girodias van Olympia Press ‘Lolita’ wou publiceren.
De uitgeverij van de vieze boekjes.
Maurice Girodias had Olympia Press opgericht omdat hij snel geld wilde verdienen. Met zijn uitgeverij gaf hij elk boek uit dat door de Anglo-Amerikaanse censuur verboden was, en wel in het Engels. Hij maakte opzettelijk geen onderscheid tussen goede of slechte boeken. Dat ze obsceen of niet-publiceerbaar waren, was voldoende voor hem. Ook gaf hij een platform aan Franse schrijvers die geld wilden verdienen met het schrijven van erotica in het Engels. Bijgevolg had Olympia Press de reputatie dat ze vieze boekjes uitgaven. Toch had Maurice Girodias een fijne neus voor literaire kunstwerken. En bezweek hij al snel voor de genialiteit van Nabokov.
Girodias was verbaasd over de manier waarop Nabokov de Russische literaire traditie had vertaald in moderne Engelse fictie. Het thema sprak hem aan. Dit werk zou volgens hem voor eens en altijd de nutteloosheid van de morele censuur demonstreren. Het was hoogstwaarschijnlijk geen bestseller maar hij was niettemin blij met ‘Lolita’.
Vulgaire pornografie.
De eerste druk van ‘Lolita’ in september 1955 bleef onopgemerkt. Tot schrijver Graham Greene in december 1955 in een interview met London Times Literary Supplement ‘Lolita’ noemde als een van de drie beste boeken van het afgelopen jaar. Op dat interview kwam meteen een reactie van John Gordon, redacteur bij The Daily Express. Gordon beschuldigde Greene en de Times van het promoten van vulgaire pornografie. Dit ontlokte een tegenreactie bij Greene en uiteraard was de discussie die zich ontspon interessant nieuws voor de kranten. Niet enkel in Engeland, maar ook in de VS. Het bleef niet alleen bij een discussie tussen Greene en Gordon, ook de Engelse politiek raakte verdeeld over de ‘Lolita’-kwestie.
Het Franse publicatieverbod.
De Engelse regering had al meermaals – tevergeefs – aan de Franse regering gevraagd om een onderzoek in te stellen naar Olympia Press. Want dat Maurice Girodias creatief de censuurwetten omzeilde, was een doorn in hun oog. Maar met de discussies die intussen waren opgelaaid, vond hun verzoek deze keer wel gehoor bij de Fransen. Op 20 december 1956 vaardigde de Franse minister van Binnenlandse Zaken een decreet uit waardoor 20 boeken van de Parijs uitgeverij niet meer mochten gepubliceerd worden. Onder die 20 boeken, ook ‘Lolita’. Maurice Girodias had echter al de Franse rechten voor ‘Lolita’ verkocht aan het prestigieuze Editions Gallimard.
Dus trok Girodias naar de rechtbank, waar hij zijn gelijk haalde. Begin 1958 werd de ban op de 20 boeken opgeheven. Maar dan kwam Generaal de Gaulle als president in het Elysée en werd de beslissing van de rechtbank door Binnenlandse Zaken aangevochten. Voor ‘Lolita’ gold er nog steeds een publicatieverbod.
Maar Maurice Girodias had nog een kaart uit te spelen. Editions Gallimard kon zonder problemen een Franstalige versie van ‘Lolita’ uitbrengen terwijl hij geen Engelstalige versie in Frankrijk kon uitbrengen. Was dit de gelijkheid waar de Franse Republiek zo hoog over opgaf? Zijn rechten als Franse burger waren geschaad dus klaagde hij de Franse staat aan. Zo ver kwam het niet. De minister van Binnenlandse zaken was bereid om het publicatieverbod op te heffen als Girodias zijn aanklacht liet vallen. Zo gezegd, zo gedaan. Olympia Press kon ‘Lolita’ terug uitgeven. Maar daar was Nabokov het niet meer mee eens. Die wou een andere uitgever.
Triomftocht in de VS.
Wat de publicatie in de VS betrof: er waren in 1957 twee Engelstalige exemplaren van ‘Lolita’ vanuit Frankrijk verstuurd naar adressen in de VS. Uiteraard had de Amerikaanse douane die exemplaren in beslag genomen. Maar omdat de douaniers geen reden zagen om ‘Lolita’ de toegang tot de VS te ontzeggen, waren de boeken na een paar weken terug vrijgegeven. Doordat Girodias hierover met de Amerikaanse douane had gecorrespondeerd, had hij het bewijs zwart op wit dat de Amerikaanse autoriteiten geen probleem hadden met ‘Lolita’. De roman kon in de VS gepubliceerd worden. Niet Olympia Press maar Putnam bracht het op de Amerikaanse markt.
Door al die heisa over ‘Lolita’ in Europa was de belangstelling in de VS groot. Na 2 weken stond het bovenaan in de bestsellerlijsten en na 3 weken waren er al meer dan 100.000 exemplaren verkocht. ‘Lolita’ was bezig aan een triomftocht.
Lolita in Engeland.
En wat met Engeland? Daar moesten de conservatieve krachten in het parlement hun strijd tegen de publicatie van ‘Lolita’ opgeven. Na een publicatieverbod van 4 jaar verscheen ‘Lolita’ in 1959 bij Weidenfeld en Nicholson.
Nigel Nicolson was naast uitgever en schrijver ook politiek actief geweest bij de conservatieven. Hij was een van de pleitbezorgers geweest van ‘Lolita’. Als conservatief parlementslid stond hij daarmee alleen in zijn partij. Zijn zetel in het parlement had hij bijgevolg moeten opgeven.
Lolita in me-too tijden.
Door de mondigheid over seksueel misbruik ligt ‘Lolita’ de laatste jaren weer moeilijk. ‘Lolita’ mag dan wel een literair kunstwerk zijn, hoofdpersonage Humbert Humbert misbruikt haar wel. Lolita heeft als slachtoffer nauwelijks een stem. Bovendien heet ze Dolores.
I knew I had fallen in love with Lolita forever, but I also knew she would not be forever Lolita.
Volgens sommige zou ‘Lolita’ in deze me-too tijden sowieso geen uitgever vinden. Maar eigenlijk is de strijd tegen Nabokovs roman nooit gestopt en zal het voor eeuwig en altijd controversie oproepen.
In ‘spotlight op’ ontruk ik een boek en zijn auteur uit de vergetelheid. Vandaag is het spotlight gericht op: Wij van Jevgeny Zamyatin.
Zijn vrienden noemden hem de Engelsman. Tijdens de Eerste Wereldoorlog had Jevgeni Zamjatin (1884-1937) 2 jaar gewerkt in Engeland als scheepsbouwkundig ingenieur. Daarnaast vertaalde hij werk van Jack London (1876-1916) en H.G. Wells (1866-1946) vanuit het Engels in het Russisch.
Net voor de Eerste Wereldoorlog had hij zelf naam gemaakt met zijn roman, ‘De draak’. Na de Russische Revolutie in 1917 was hij uitgegroeid tot een leidende figuur binnen de Russische literatuur. Zamjatin was een aanhanger van het nieuwe regime, maar dat zou niet blijven duren. Want hij zag in de politiek van Vladimir Lenin totalitaire tendensen en had daar kritiek op. De bureaucratische machthebbers en zijn onafhankelijke houding en politieke satire waren geen match. Kortom: Zamjatins status ging van held naar luis in de pels van de Sovjetliteratuur. Hij was daardoor een van de allereerste Russische dissidenten.
Zijn roman ‘Мы’ (Wij) was het allereerste literair werk dat in de Sovjet-Unie gecensureerd werd. Zamjatin liet het bijgevolg uit de Sovjet-Unie smokkelen. Het verscheen in 1924 bij de Amerikaanse uitgeverij E.P. Dutton.
Gelukzaligheid en afgunst zijn de teller en de noemer van de breuk die geluk wordt geheten.
Logica moet zijn! In de totalitaire wereld die Zamjatin in ‘Wij’ creëerde zijn fabrieken, laboratoria, ziekenhuizen en mensen herleid tot een nummer. Mannen krijgen bij hun nummer een medeklinker, vrouwen een klinker. Individualiteit is er niet. Iedereen draagt een uniform. Voor liefde en fantasie is er geen plaats in de Vereende Staat. En voor seks heb je een attest nodig.
Samen met ‘The Iron Heel’ (1908) van Jack London is ‘Wij’ een van de eerste satirische dystopieën. Een tweetal maanden nadat hij ‘Wij’ in een Franse vertaling had gelezen, begon George Orwell te schrijven aan zijn roman ‘1984’.
Het beeld bij dit blog is van Boris Kustodiev en is in het publieke domein.
Boeken 
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.