Aantekeningen uit het dodenhuis van Fjodor Dostojevski

In een van de stadjes in Siberië leerde ik Aleksandr Petrovitsj Gorjantsjikov kennen, een gedeporteerde uit  Rusland. Vanwege de moord op zijn vrouw was hij naar Siberië verbannen. Na tien jaar dwangarbeid sleet hij de rest van zijn leven rustig en onopvallend in het Siberische stadje K.

Ik ontmoette hem in het huis van Ivan Ivanytsj Gvozdikov. Zijn voorkomen viel me op, net als zijn mensenschuw gedrag. Mijn uitnodiging om bij mij thuis een sigaretje te roken, sloeg hij af. Ik gaf het niet op en ging dan maar bij hem langs. Toen werd het me duidelijk dat de man zich zo ver mogelijk van de wereld wou afzonderen.

Na zijn onverwachte dood ging ik weer naar zijn kamers. Zijn hospita bracht me voor twintig kopeken een mand vol papieren. De hele dag was ik bezig met het sorteren van die papieren. In een volumineus cahier las ik een onsamenhangende beschrijving van zijn tienjarige periode als dwangarbeider. In zijn aantekeningen sprak Gorjantsjikov over scènes uit het dodenhuis.

Van 1849 tot 1853 verbleef Dostojevski als politiek gevangene in het strafkamp van Omsk in Siberië. ‘Aantekeningen uit het dodenhuis’ kan je bijgevolg lezen als een verkapte autobiografie. De meeste personages zijn immers gebaseerd op mensen waarmee hij samenleefde in het kamp. Omdat hij kost wat kost wou voorkomen dat ‘Aantekeningen uit het dodenhuis’ gelezen werd als een protest tegen zijn veroordeling en straf, voerde hij een man op veroordeeld voor de moord op zijn vrouw. Aanvankelijk denk je een roman te lezen, maar ‘Aantekeningen uit het dodenhuis’ is geen klassieke roman met een begin, einde en een plot. Het zijn beschrijvingen en waarnemingen per thema gerangschikt in hoofdstukken.

Zelfbeklag doodt. Dostojevski maakte zijn gevangenschap draaglijk voor zichzelf. Hierdoor is ‘Aantekeningen uit het dodenhuis’ ook een handleiding in overleven onder gruwelijke omstandigheden.

“De gedachte dat ik mettertijd misschien nog eens naar dit oord terug zou verlangen, vervulde me met afschuw: toen al vermoedde ik tot welke monsterlijke graad van aanpassingsvermogen de mens in staat is.”

Oorspronkelijke titel: Записки из Мёртвого дома.
Datum van publicatie: 1861.