Ten oosten van Eden van John Steinbeck

Samuel Hamilton was een goede smid, timmerman en houtsnijder maar talent om geld te verdienen had hij niet. Hij en zijn vrouw, Liza, kwamen uit het noorden van Ierland en zij waren de grootouders van John Steinbeck.

Samuel heeft net als zijn naamgenoot in de Bijbel voorspellende gaven en confronteert zijn buurman Adam Trask met onwelkome waarheden. In tegenstelling tot de Hamiltons is Adam geen arme Europese immigrant, maar een rijke Amerikaan. Na verwikkeld te zijn geweest in een broederstrijd met Charles, kon Adam zijn broer uitkopen en trok hij met zijn kersverse zwangere vrouw naar de Salinasvallei, de California Dream achterna.

Adams tweelingzonen, Aron en Cal, zetten dezelfde broederstrijd in verhevigde vorm voort. De lotgevallen van Adam en Charles en later Aron en Cal domineren en sturen het verhaal. Het verhaal van de opeenvolgende generaties Trasks speelt zich af in het begin van de twintigste eeuw en het einde van de Eerste Wereldoorlog. De setting is bijbels want ‘Ten oosten van Eden’ is een allegorische hervertelling van de zondeval en de broederstrijd tussen Kaïn en Abel.

Geef toe, dit klinkt onaantrekkelijk, maar laat je daar niet door intimideren. Trek je ook niets aan van de reputatie van dit boek en zijn dikte. Dit lijvige boek leest zich als het ware zelf. Lezers waren er in 1952 overigens onmiddellijk dol op en Steinbeck kreeg ontzettend veel fanmail, wat hem ongetwijfeld plezierde, want de kritieken waren keihard. Het is moeilijk te vatten dat critici het toen zo verketterde, want dit is grootse literatuur en de structuur staat als een huis.  

Een onvergetelijk personage is Cathy/Kate, de moeder van Aron en Cal. De goedheid en liefde van Adam Trask betaalt zij terug met een kogel, want zij heeft geen moraal. Bovendien haalt ze plezier uit mensen te gronde richten. Als hoerenmadam leidt zij geen gewoon hoerenkot, maar eentje waar de zweep gehanteerd wordt. 

Cathy Ames wereldbeeld staat lijnrecht tegenover dat van de Chinese huishoudhulp Lee. Lee introduceert het Hebreeuwse concept timshel. Timshel staat voor de mens die zelf kiest, die zijn lot in eigen handen heeft. Dit concept sijpelt uiteindelijk door in het belangrijkste vertelperspectief, dat van de rebellerende Cal Trask. Hij komt tot het besef dat slecht zijn geen kwestie is van genen en omgeving, maar van keuze. Door dit inzicht gloort er nog hoop voor de Trasks. 

Oorspronkelijke titel: East of Eden.
Jaar van publicatie: 1952.
Vertaling en nawoord: Peter Bergsma en Uitgeverij Van Oorschot (2020).