Verdraaide tijd van Włodzimierz Odojewski

Warschau, 23 oktober 1943. Nadat de verzetsgroep van Walter een Gestapo-agent liquideerde, kwam de politie ter plaatse en schoot iedereen neer. Een dag later pakte de Gestapo de koerierster van de verzetsgroep op. Haar naam was Małgorzata.

Warschau, 1962. Terwijl ik het trappenhuis binnenliep, zag ik bij het portaal tussen de tweede en derde etage een jonge vrouw staan. Ze sprak me aan met mijn verzetsnaam en overhandigde me een brief. Ik had haar niet direct herkend. Pas nadat ik de brief gelezen had, besefte ik dat het Małgorzata was. Maar dat kon toch niet! Zij was immers al lang dood.

‘Verdraaide tijd’ begint als een macabere grap. Konradius krijgt een brief met instructies die hij 20 jaar geleden had moeten krijgen. En dat van een vrouw die al lang dood is. De brief is het begin van een zoektocht naar de gebeurtenissen in het verleden, waarbij Konradius zich uitgeeft als journalist en een aantal mensen spreekt die direct of indirect iets te maken heeft met de verzetsgroep. Of die thuis waren toen de verzetsgroep zich toegang verschafte tot het huis waar de Gestapo-agent Lempke woonde.

Het verhaal eindigt macaber. Want wie ligt er in het laatste graf op het kerkhof? Als dat inderdaad Roman is, die we kennen als Konradius, hoe kan het dan zijn dat hij nog leeft?

Konradius denkt er alvast het volgende over:

Dat ik er ben, is iets heel anders, want leven en zijn is helemaal niet hetzelfde, soms ben je een spoor, een vorm afgedrukt in de lucht, als een aandenken aan iets wat ooit was, dat samen met de meegemaakte gebeurtenissen in de herinnering van anderen wordt bewaard zolang die herinnering leeft.

In grote lijnen kan je reconstrueren wat er op 23 oktober 1943 gebeurde. Toch zijn er twijfels. Bij Konradius is er eveneens de constante twijfel over wie hij nu werkelijk is. Maar wat heeft hij meegemaakt tijdens de oorlog? Wat was zijn voorgeschiedenis voor hij bij de verzetsgroep van Walter kwam? Zijn geschiedenis is toch niet die bepaalde dag in 1943. Maar dat die dag hem getekend heeft en bijgebleven is, is overduidelijk. Het heden en verleden zijn nauw met elkaar verstrengeld.

De eindzinnen vloeien overigens moeiteloos over in de beginzinnen van het verhaal. Zo kan je als lezer net als Konradius eindeloos blijven malen over wat werkelijkheid is en wat inbeelding. Het is niet enkel een reis naar het verleden en wat er juist op die fatale dag in 1943 gebeurde, het is ook een reis doorheen het geheugen.

De Poolse auteur Włodzimierz Odojewski (1930 – 2016) was geobsedeerd door tijd en geheugen. Tijdens zijn leven ontving hij verschillende literaire prijzen. Zijn werk wordt vertaald in onder meer het Frans, Spaans en Duits. Twee van zijn romans zijn vertaald in het Nederlands: ‘Sezon w Wenecji’ als ‘Een zomer in Venetië’ en ‘Czas odwrócony’ als ‘Verdraaide tijd’. Hopelijk volgen er in de toekomst nog meer vertalingen van zijn werk.

Oorspronkelijke titel: Czas odwrócony.
Jaar van publicatie: 2002.
Vertaling door Charlotte Pothuizen (2021). Uitgegeven bij Em. Querido’s Uitgeverij bv.