Opmerkelijke schepsels

Tijdens een bezoek aan The Dinosaur Museum in Dorchester, niet ver van de befaamde Jurassic Coast, aan de zuidkust van Engeland zag Tracy Chevalier een schets van een vrouw op het strand, met een hamer in haar hand. Die vrouw, Mary Anning (1799-1847) ontdekte op twaalfjarige leeftijd het eerste complete skelet van een ichthyosaurus, een zeereptiel van ongeveer 200 miljoen jaar oud.

Tracy Chevalier (1962) wist toen dat ze over Mary Anning wilde schrijven. Het interesseerde haar dat Anning als vrouw uit de arbeidersklasse samen had gewerkt met mannelijke wetenschappers uit de middenklasse. Ook had Anning als baby een blikseminslag overleefd.

Telkens wanneer ik een fossiel vind, voel ik een echo van de bliksem, een schokje dat zegt: ‘Jawel, Mary Anning, je bent anders dan alle stenen op het strand.’

Twaalf jaar voor ‘The Origin of Species’ (1859) van Charles Darwin schreef Mary Anning in een brief dat de schepsels die ze had gevonden een link hadden met nog bestaande diersoorten. Een omstreden en boude bewering. Want God kon toch onmogelijk dieren hebben geschapen die zouden uitgestorven zijn! Maar hoe waren die dieren dan verworden tot fossielen? Had God niet eerst stenen geschapen vooraleer hij de dieren schiep?

In de achttiende eeuw was fossielen verzamelen en rapen overigens een populaire hobby. Voor Richard Anning (1766-1810), een timmerman, was het een mooie bijverdienste: fossielen of curies zoeken om die vervolgens te verkopen aan toeristen. Ook de kinderen Anning, Joseph en Mary waren bedreven ‘curies-zoekers’. Mary bouwde een benijdenswaardige kennis op over curies en over de opmerkelijke schepsels die ze vond. Naast een ichthyosaurus vond zij nog andere uitgestorven reptielen zoals een plesiosaurus en een pterosauriër. Ze was daarmee een van de eerste paleontologen. Want naast het uitgraven van die schepsels beschreef en tekende Anning haar vondsten.

Het was dankzij Elizabeth Philpot (1779-1857) dat Mary Anning leerde schrijven en lezen. Philpot was een dame uit de middenklasse die net als Anning in de ban was van fossielen. Ondanks de verschillen in leeftijd en klasse waren beide vrouwen met elkaar bevriend en zochten ze samen naar fossielen op het strand nabij Lyme Regis.

De onwaarschijnlijke vriendschap tussen Anning en Philpot is de kern van Chevaliers verhaal. Het verhaal wordt deels verteld vanuit Mary Anning en grotendeels vanuit Elizabeth Philpot. Philpot is een dominante, nurkse en snobistische vrouw. Zij is een dame en daar laat ze zich op voorstaan.

Mannelijke wetenschappers vonden al snel de weg naar Lyme Regis en het jonge meisje dat een ichthyosaurus had gevonden. Volgens Chevalier zorgde Philpot aanvankelijk voor een chaperonne. Maar als blijkt hoe gevaarlijk jagen op fossielen wel niet is, moet Anning het zonder chaperonne stellen. Als zowel Anning als Philpot verliefd worden op dezelfde man, komt het tot een breuk. De man is slechts een aanleiding. De echte oorzaak is complexer. Maar dan blijkt dat hun vriendschap een sterk wapen is in de strijd om erkenning in een wereld waar enkel mannen de dienst uitmaken. Hierbij laat Philpot een andere kant van zichzelf zien die van haar een beter mens maakt.

Ze was inderdaad veranderd, hoewel ik er niet precies de vinger op kon leggen wat het was. Ze leek zekerder te zijn van zichzelf. Als iemand haar nu zou schetsen, zouden ze duidelijke, sterke lijnen gebruiken, terwijl ze eerder meer met vegen en schaduwen hadden moeten werken. Ze was als een fossiel dat is gereinigd en hersteld zodat iedereen kan zien wat het is.