Kreta’s literaire trots

Op 22 oktober 1988 raakte dertien bioscoopbezoekers gewond bij een brand in de Parijse bioscoop Saint-Michel. De brand was gesticht door een katholieke beweging. Aanleiding voor de brand was de vertoning van Scorseses film ‘The Last Temptation of Christ’ (De laatste verzoeking van Christus). De film was controversieel, net als de roman waarop het gebaseerd was.

‘De laatste verzoeking van Christus’ leidde tot de bijna excommunicatie van Nikos Kazantzakis. In 1955 plaatste de paus het op de index van verboden boeken. En de Grieks-orthodoxe kerk vroeg de Griekse staat om het antichristelijke en beledigend boek te verbieden. Kazantzakis had Jezus van Nazareth namelijk neergezet als een gewone man met angsten, twijfels en lusten.

Schrijven over gewone mensen.

In zijn romans schreef Kazantzakis vooral over gewone mensen in spreektaal. Voor ‘De laatste verzoeking van Christus’ had ‘Christus wordt weer gekruisigd’ (1952) en ‘Kapitein Michalis’ (1950) al religieuze wenkbrauwen doen fronzen. Vanwege zijn omstreden standpunten en kritiek op de kerk woonde Kazantzakis het grootste deel van zijn leven buiten Griekenland. Geboren was hij overigens op Kreta. Kazantzakis beschouwde zichzelf in de eerste plaats als Kretenzer, dan als Europeaan en kosmopoliet.

Kazantzakis, de zwerver en kosmopoliet.

Net als Odysseus was Kazantzakis een zwerver. Hij woonde in verschillende landen en reisde veel. Zijn fascinatie voor Odysseus leidde overigens tot een vervolg op Homerus’ ‘Odyssee’. Zijn monumentaal episch gedicht ‘Odyssee’ (1938) bundelde net als in zijn filosofisch werk ‘Ascese’ (1927) zijn belangrijkste levensvisies samen. Van opleiding was Kazantzakis onder meer filosoof. Als filosoof was hij beïnvloed door Friedrich Nietzsche en Henri Bergson.

Door zijn groot sociaal engagement was hij een overtuigd communist. Zo schreef hij enige tijd voor het Russische Pravda. Toch zorgde enkele reizen in de Sovjet-Unie voor ontgoocheling in het staatscommunisme. Naast een fascinatie voor Lenin, het leninisme en het communisme was Kazantzakis gebiologeerd door Confucius, Jezus, Mohammed en Boeddha. Net als de schilder El Greco, ook een Kretenzer, behoorde Kazantzakis tot geen enkele school of stroming.

Grote internationale erkenning.

In 1957 keerde de kosmopoliet terug naar Kreta voor zijn laatste rustplaats. Hoewel hij gelovig was, werd hem geen rustplaats op een kerkhof gegund. In plaats daarvan kreeg hij zijn graftombe op het Martinengo Bastion. De belangstelling voor zijn begrafenis was groot, want voor de meeste Kretenzers en Grieken was hij een nationale held. Kazantzakis’ roman ‘Leven en wandel van Zorbás de Griek’ had immers voor een ware toeristische hype gezorgd. En de internationale erkenning voor zijn literaire werk was groot. Nikos Kazantzakis werd negen keer genomineerd voor de Nobelprijs voor literatuur. In 1957 had hij hem bijna gewonnen. Met slechts 1 punt verschil ging de Nobelprijs voor Literatuur toen naar de Fransman Albert Camus.

Voor dit bericht gebruikte ik verschillende bronnen waaronder Wikipedia. De foto van Nikos Kazantzakis komt van Wikimedia Commons en is van het Kazantzakis museum in Iraklion, Kreta.