Michael Bergs schuldgevoelens

Hij was 15. Zij was 36. Zij leerden elkaar toevallig kennen en belandden met elkaar in bed. Hun relatie duurde een zomer. Dan verdween zij ineens. Acht jaar later, in 1966 ziet hij haar terug op een plaats waar hij haar nooit had verwacht, namelijk de rechtbank. Zij staat terecht voor wat zij heeft gedaan als SS-kampbewaakster in Polen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Blijkbaar koos zij gevangenen uit, om haar voor te lezen. Net als toen in die zomer. Vooraleer Michael Berg zich kon laven aan haar liefde, moest hij haar voorlezen. Het ene boek na het andere. Nu als student in de rechten beseft hij dat Hanna Schmitz niet kan lezen noch schrijven.

Geen boek over de Holocaust.

Sommige critici hadden het moeilijk met Hanna Schmitz’ analfabetisme. Voor hen kwam het over als een excuus voor haar gedrag tijdens de Tweede Wereldoorlog. Bovendien komt Hanna Schmitz niet tot inkeer; de doden blijven immers dood. Bernhard Schlink had er niet bij stilgestaan dat Hanna’s analfabetisme als excuus kon worden gezien voor wat ze had gedaan tijdens de oorlog. Het verraste hem dat ‘De voorlezer’ zijn weg vond naar miljoenen lezers over de wereld. Hij had geen Holocaustboek geschreven maar een roman over een typische Duitse thematiek: hoe gaat de generatie van ‘die Nachgeborene’ om met wat hun ouders, familieleden, leerkrachten, professoren, … gedaan hadden tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Zelf behoort Schlink ook tot die generatie, die de Duitse dichter Brecht aanduidde met ‘die Nachgeborene’. Schlinks generatie is de generatie die tijdens de jaren zestig, wanneer de omvang van de Holocaust in Duitsland duidelijk werd, kritisch stond ten opzichte van het ouderlijk en bestuurlijk gezag. Bij heel wat jongvolwassenen was er eind jaren zestig onvrede over het feit dat bestuurders uit het nazi-tijdperk nog steeds de dienst uitmaakten in de Duitse samenleving. Die onvrede leidde onder andere tot de oprichting van de Rote Armee Fraktion, die orde op zaken wilde stellen.

Voor Michael Berg in ‘De voorlezer’ is de confrontatie met het nazi-verleden van Duitsland moeilijk te begrijpen en te aanvaarden, vooral omwille van de relatie die hij met Hanna had. Hij voelt zich schuldig. Pas na haar dood lukt het hem om over hun relatie te spreken.

Und wenn ich nicht schuldig war, weil der Verrat einer Verbrecherin nicht schuldig machen kann, war ich schuldig, weil ich eine Verbrecherin geliebt hatte.

Voor dit blog gebruikte ik onder meer een interview van Bernhard Schlink met ‘The Independant’ en Wikipedia. De trailer van de film komt van YouTube.