De blijvende relevantie van Orwells klassiekers.

Sommige boeken verliezen hun glans zodra de context verandert. Met Animal Farm en 1984 schreef George Orwell (1903 – 1950) werken die relevant blijven. Deze klassiekers blijven we lezen en citeren, want ze leggen iets bloot, namelijk de mechanismen van macht en manipulatie.

De lastige publicatie van Animal Farm.

Op 19 maart 1944 schreef George Orwell aan zijn uitgever Victor Gollancz dat hij een klein politiek sprookje had geschreven van zo’n 30.000 woorden. Hij noemde het Animal Farm. Orwell vreesde echter dat Gollancz het niet zou willen publiceren vanwege het uitgesproken anti-Stalinistische karakter. Die vrees bleek gegrond: Gollancz wees het manuscript af. Niet omdat hij het oneens was met de inhoud—integendeel, hij stond volledig achter Orwells kritiek—maar omdat zo’n felle kritiek in een tijd waarin de Russen samen met het Verenigd Koninkrijk vochten tegen Nazi-Duitsland, niet kon worden gerechtvaardigd.

Orwell moest op zoek naar een andere uitgever. Maar dat bleek niet zo makkelijk. Drie andere uitgevers weigerden Animal Farm om dezelfde reden als Victor Gollancz. Alsof dat nog niet genoeg was, was er bijna geen manuscript meer geweest! In juni 1944 werd Orwells flat in Londen getroffen door een Duitse V1-bom. Na uren zoeken tussen het puin vond Orwell het manuscript terug—gekreukt, maar intact.

Gelukkig vond Orwell gehoor bij Secker & Warburg, een uitgeverij die bekend stond om haar kritische houding tegenover zowel het fascisme als het communisme. In maart 1945 accepteerde Frederic Warburg het manuscript. Door de rantsoenering van het papier duurde het tot augustus voor het boek eindelijk verscheen.

Het ontstaan van Animal Farm.

Het idee voor Animal Farm was al jaren eerder ontstaan, als rechtstreeks gevolg van Orwells ervaringen tijdens de Spaanse Burgeroorlog (1936 tot 1939). In december 1936 reisde hij naar Spanje als journalist, maar hij meldde zich al snel als vrijwilliger om te vechten tegen de Nationalisten van Franco. De marxistische militie (POUM) waar Orwell zich bij aansloot, kwam in conflict met de Spaanse communisten en werd verboden. Door de heksenjacht op POUM moest Orwell ternauwernood Barcelona ontvluchten. Terug thuis in Engeland was hij een overtuigd antistalinist. In zijn ogen had Stalin de idealen van de Russische Revolutie verraden.

In Animal Farm nemen de dieren de macht over op een boerderij. Aanvankelijk lijkt de revolutie hun leven te verbeteren: alle dieren zijn immers gelijk. Maar dan grijpen de varkens de macht. Ze ontwikkelen het “Animalisme”, herschrijven de regels en onderdrukken de andere dieren. Uiteindelijk blijkt: sommige dieren zijn meer gelijk dan andere.

Na het succes van Animal Farm werkte Orwell zijn visie van een totalitaire maatschappij verder uit in zijn roman 1984.

De inspiratie voor 1984.

In 1984 stelde Orwell zich voor hoe Groot-Brittannië eruit zou zien onder Stalinistisch bewind. Voor zijn dystopie liet hij zich inspireren door Jack London (The Iron Heel), Jevgeny Zamyatin (Wij), Aldous Huxley (Brave New World) en Arthur Koestler (Darkness at Noon).

Van London (1876 – 1916) nam hij het idee over van een langdurige, georganiseerde elitemaatschappij en de pessimistische kijk. Van Zamyatin (1884 – 1937) ontleende hij het idee van een totalitaire staat die het privéleven en de gedachten controleert. Voor de martelscènes en het concept van gedachtencorrectie haalde Orwell de mosterd bij Koestler (1905 – 1983). En hoewel Orwell in tegenstelling tot Huxley (1894 – 1963) koos voor brute repressie, erkende hij Brave New World als een alternatieve vorm van onderdrukking. Controle kan ook door genot en afleiding.

Wat Orwell zelf verzon was het concept van Newspeak. Via taal kan de waarheid verdraaid worden of gebeurtenissen anders uitgelegd worden.

Big Brother is watching you.

In 1984 leeft Winston Smith in een wereld waarin de Partij bepaalt dat twee plus twee vijf is. Hij wordt gestraft voor het bijhouden van een dagboek en voor het hebben van seks om het plezier. Zijn wangedrag brengt Winston regelrecht in de martelkamer van het Ministerie van Liefde. Pas nadat Winston Big Brother liefheeft en zijn geest heeft laten doden, mag hij terug naar huis.

Winston had beter moeten weten. Als medewerker van het Ministerie van Waarheid herschreef hij oude krantenartikels, zodat het verleden altijd strookt met het heden. Want wie het verleden controleert, controleert de toekomst. En wie het heden beheerst, herschrijft het verleden. In 1984 is elke gedachte onderworpen aan controle. “Big Brother is watching you” is geen waarschuwing, maar een feit.

Pleidooien voor kritisch denken.

Tot 1988 waren zowel Animal Farm als 1984 verboden in de Sovjet-Unie. Toch kende een enkeling ze wel. Wat hen verbaasde, was hoe een auteur die nooit in de Sovjet-Unie had geleefd, zo herkenbaar schreef over hun maatschappij.

In december 2022 was de roman 1984 de meest populaire download op het platform van de Russische boekverkoper LitRes. De aanleiding voor die populariteit was de Russische inval in Oekraïne.

Orwells werk blijft, decennialang na zijn dood, relevant. Zowel 1984 als Animal Farm herinneren ons eraan hoe de waarheid kan worden gemanipuleerd. Het zijn pleidooien om kritisch te zijn en te blijven, zodat twee plus twee vier blijft.

De afbeelding bij het citaat uit 1984 is gemaakt met AI.
De foto is George Orwell komt van Wikimedia Commons. Copyright van deze foto berust bij Cassowary Colorizations.

Dit blog is een update van een eerder blog over 1984.