Italo Calvino (1923-1985) is een van de belangrijkste naoorlogse Italiaanse schrijvers. In zijn romans beeldde hij op fantastisch-surrealistische wijze de onmacht uit van de moderne mens. Ook onderzocht hij in zijn werk de grenzen tussen fictie en realiteit. Naast romans zoals ‘De onzichtbare steden’ en ‘Het pad van de spinnennesten’ schreef Calvino verhalen, essays en een toneelstuk.
Tijdloze klassieker: klassiekers blijven betoveren. Zo kende ‘De tijgerkat’ van de Siciliaanse schrijver Giuseppi Tomasi di Lampedusa al 70 herdrukken.
Het is niet alleen een van de best verkochte, maar ook een van de belangrijkste romans uit de Italiaanse literatuur. Bovendien zorgde het bij publicatie in 1958 gelijk voor een controversie. ‘Il Gattopardo’ (De tijgerkat) ging immers niet over de harde realiteit van het fascisme, en over de sociale onderklasse, maar over een aristocratische familie, de Salinas in het negentiende-eeuwse Sicilië.
1860, Sicilië. Don Fabrizio, prins van Salina ziet de politieke en maatschappelijke ontwikkelingen met lede ogen aan. Het eiland Sicilië zal vanaf nu deel uitmaken van de nieuwe eenheidsstaat Italië. De macht van de aristocratie is voorbij. Het is nu de burgerij, die de lakens zal uitdelen. Terwijl Don Fabrizio troost zoekt in de studie van de sterren en de planeten, weet zijn neef Tancredi zich aan te passen aan de nieuwe situatie, door onder meer te trouwen met de dochter van de burgemeester.
“Se vogliamo che tutto rimanga come è, bisogna che tutto cambi.”
“Als we willen dat de dingen blijven zoals ze zijn, dan zullen ze moeten veranderen.”
Net als Don Fabrizio Salina was schrijver Giuseppi Tomasi di Lampedusa een telg uit een rijke adellijke Siciliaanse familie, die zijn rijkdom en macht gaandeweg zag verminderen. Voor ‘Il Gattopardo’ had Tomasi di Lampedusa zich gebaseerd op het leven van zijn grootvader en op eigen ervaringen. De titel van het boek komt van het familiewapen van de Tomasi en de Salinas, waarop een tijgerkat staat. De tijgerkat is de bijnaam van Don Fabrizio Salina, die zijn macht en innerlijke kracht ontleent aan het familiesymbool. Of de familiesymboliek satirisch bedoeld was, weten we niet.
Giuseppi Tomasi di Lampedusa heeft het internationale en nationale succes van zijn enige roman niet meer meegemaakt. Hij stierf in 1957 aan longkanker. In 1956 had hij tevergeefs zijn roman voor publicatie aangeboden. Dat ‘Il Gattopardo’ geweigerd werd, had hem verbitterd.
Getekend door de oorlog.
Die avond kreeg Ettore te horen dat zijn ouders werk voor hem hadden gevonden. Hij mag in de chocoladefabriek gaan werken. Niet als arbeider zoals de keer daarvoor, maar als bediende. Ettore wil niet gaan werken voor anderen. Maar hij beseft dat hij de knoop moet doorhakken, want anders blijven zijn ouders werk voor hem zoeken. In plaats van naar de chocoladefabriek te gaan, gaat hij naar Bianco.
Bianco had hem zeven maanden geleden een voorstel gedaan. Ettore wilde er niet op ingaan, en heeft zo al veel geld misgelopen. Bij Bianco kan hij veel geld verdienen. Hij moet dan wel voor een baas werken, maar met het geld dat hij verdient, kan hij voor zichzelf beginnen.
Werken voor Bianco en zijn handlanger Palmo betekent een leven leiden van diefstal en afpersing. Bianco en Palmo zijn net als Ettore, ex-partizanen; ze kunnen zich moeilijk aanpassen aan het gewone leven. Zo weet Ettore maar al te goed, dat hij tot dingen in staat is waar andere enkel van kunnen gruwen. Wanneer Ettores vriendin Vanda zwanger blijkt te zijn, ziet hij zich genoodzaakt om zijn levenswijze radicaal aan te passen. Maar zullen zijn broeders in de misdaad hem laten gaan?
‘De laatste dag’ vertelt het ongemakkelijke verhaal van een van die jonge mannen die meegevochten had in het Italiaanse verzet. Die jonge mannen konden hun draai in het normale leven niet vinden. De oorlog mag dan wel gedaan zijn, maar de gevolgen en de bijbehorende emoties leven onderhuids en komen tot uitbarsting. Die uitbarstingen zijn bruusk. Dit komt al tot uiting in de openingsscène van de novelle. Aanvankelijk voel je je als lezer ongemakkelijk bij het conflict tussen Ettore en zijn moeder, want je bent er plompverloren ingegooid. Maar het mist zijn effect niet. Ettore leeft duidelijk onder hoogspanning. Veel blijft onuitgesproken. Maar toch krijg je veel mee tussen de regels door, want de stijl is heel direct. Er staat geen woord te veel in ‘De laatste dag’.
‘De laatste dag’ is een van die zeldzame novelles die meer vertellen dan de meeste romans. Het is geschreven door een van de grootste naoorlogse Italiaanse schrijvers. Beppe Fenoglio is ten onrechte niet zo gekend buiten Italië, maar deze fantastische schrijver verdient een ruim lezerspubliek.
La paga del sabato, 1969
