Almayers luchtkasteel van Joseph Conrad

Vijfentwintig jaar geleden kwam Kaspar Almayer vanuit Java naar Borneo met de postboot. Makassar was toen een bruisende handelsstad. En Almayer stond klaar om de wereld te veroveren.

Het duurde niet lang of Almayer hoorde de verhalen over Tom Lingard. Verhalen over zijn rijkdom en zijn Maleisische adoptiedochter. Nadat Almayer een jaar lang zaken had gedaan met Lingard, stelde deze hem voor om met zijn adoptiedochter te trouwen. Het stond Almayer enorm tegen om met een Maleisische te trouwen, maar de miljoenen die hij zou erven kon hij niet weerstaan. Hij zou zich – op het juiste moment – wel ontdoen van zijn vrouw.

De miljoenen van zijn schoonvader waren niet bestand tegen de Arabieren, die de handel in de regio wisten over te nemen. Verder gaf Lingard handenvol geld uit aan expedities in het binnenland op zoek naar goud. Lingard is al jaren niet meer in Makassar geweest. Is hij dood? Woont hij terug in Engeland? Almayer weet het niet. Alleszins is hij zo arm als een kerkrat. En leeft hij nog steeds met zijn vrouw.

Joseph Conrad (1857-1924), oftewel Józef Teodor Konrad Korzeniowski, was geboren in een verarmde aristocratische Poolse familie in Rusland (nu Oekraïne). Voor zijn debuut met ‘Almayers luchtkasteel’ had hij 20 jaar lang de wereldzeeën bezeild. Hoewel zijn zeemansengels ontoereikend was, schreef hij in het Engels. Aanvankelijk maakte Conrad veel fouten tegen de grammatica, maar hij was een snelle leerling.

Vandaag de dag is Conrad een van de belangrijkste romanschrijvers uit de Engelstalige literatuur. Hij was een stylist en beïnvloedde veel schrijvers na hem. Omdat hij niets wist over het leven in Engeland schreef hij over verre en exotische landen, waarbij hij putte uit zijn herinneringen en zijn vele reizen. In zijn hart bleef hij altijd een zeeman. En een buitenstaander.

Zijn karakters leven bijgevolg in een geïsoleerde positie. Zo is Kaspar Almayer de enige Nederlander in de regio. Typisch voor Conrad begint het verhaal middenin en is de openingsscène filmisch met een Almayer die uitkijkt op de rivier Pantai, wachtend op Dain. Wat hij graag wil, lees je al meteen op de eerste pagina’s.

Kaspar Almayer hield zich in gedachten vaak met goud bezig, goud dat hem niet gelukt was te bemachtigen, goud dat de anderen hadden bemachtigd – met bedrog, natuurlijk – of goud dat hij nog van plan was te bemachtigen door middel van zijn eigen eerlijke inspanningen, voor hemzelf en voor Nina.

Nina is Almayers oogappel. Hij hoopt op een dag met zijn dochter in Europa te wonen, waar niemand haar andere huidskleur zou zien. Zijn hoop is gevestigd op Dain, die voor hem op zoek is naar Lingards fameuze goud. Maar de dingen lopen weer niet zoals Almayer het gewild had. Want Almayer is een dromer, die niet vooruit te branden is. In Amsterdam en Europa is hij overigens nog nooit geweest. Bovendien kent hij Nina niet. Weet hij niet wat er in haar hoofd omgaat.

Nina lijdt onder haar afkomst. Is zij Europees? Of is zij Maleisisch? Voor haar vader zou zij haar Europese kant moeten omarmen, voor haar moeder de Aziatische. Alleszins is zij – opmerkelijk voor de tijd waarin dit verhaal speelt – een assertieve, weliswaar stille vrouw. Een jonge vrouw die haar eigen keuzes maakt.

Dan is er mevrouw Almayer. Zij vertrouwt de blanken voor geen meter. Net als haar man is zij geobsedeerd door goud. Goud, dat ze in tegenstelling tot haar man wel in handen krijgt en weet te behouden.

‘Almayers luchtkasteel’ gaat over de botsing tussen culturen door onder meer het conflict tussen de Europese vader en de Aziatische moeder met als inzet: hun dochter. Dit in een setting, waarin Conrad oog had voor de politieke realiteit in Nederlands-Indië met een bevolking die zich stilletjes aan opmaakt voor hun recht op zelfbeschikking.

Oorspronkelijke titel: Almayer’s Folly
Jaar van publicatie: 1895.
Nederlandse vertaling: Marcel Otten.
Uitgeverij: L.J. Veen Klassiek.