Tag: kunst

De terugkeer van Filip Latinovicz van Miroslav Krleža

Over een kunstenaar in crisis.

“De ochtend gloorde toen Filip op het station van het Kaptol arriveerde. Drieëntwintig jaar was hij niet in dit oord geweest, maar hij wist nog altijd wat hem te wachten stond: rotte, morsige daken en de appelvormige spits van de fraterstoren en het grijze, door de wind verweerde huis met één verdieping aan het einde van de donkere laan, met het gipsen medusahoofd boven de zware beslagen eikenhouten deur en de kille deurklink. Drieëntwintig jaar waren verstreken sinds die ochtend waarop hij zich als een verloren zoon tot voor deze deur had gesleept: een gymnasiast uit de zevende klas die van zijn moeder een honderdje had gestolen, drie dagen en drie nachten met publieke vrouwen en serveersters had geslempt en die toen hij thuiskwam de deur gesloten had aangetroffen en op straat was gezet, sindsdien leefde hij op straat, al vele jaren lang, en er was eigenlijk niets veranderd.”

En toch is er veel veranderd! Het einde van de Eerste Wereldoorlog luidde het einde in van de Dubbelmonarchie, Oostenrijk-Hongarije. Filip is nu een inwoner van het koninkrijk der Serven, Kroaten en Slovenen. In het provinciale Kroatië is de tijd evenwel blijven stilstaan. Niet enkel de gebouwen zien er hetzelfde uit, ook de mensen geloven nog steeds in hekserij.

Het is overigens op vraag van zijn moeder dat Filip terugkeert. Filip is een succesvolle maar gedesillusioneerde kunstenaar. Hij gaat door een identiteitscrisis. Dat is overigens niet de eerste keer. Heel zijn kindertijd werd verpest door de vraag: wie is mijn vader? Met zijn terugkeer hoopt hij zijn geloof in zowel het leven als in de kunst te herstellen. In de nasleep van de Groote Oorlog is de kunstwereld immers enorm veranderd. Futurisme, dadaïsme, expressionisme, absurdisme…je zou als kunstenaar al voor minder een crisis krijgen. Zijn moeder wil een portret van zijn hand. Maar hoe gaat hij haar schilderen? En waar? Gaat hij haar realistisch schilderen? Of wordt het zijn interpretatie van de werkelijkheid? Een pijnlijke situatie, die ook de moeilijke relatie tussen moeder en zoon blootlegt.

Naast de moeder en Filip zijn er ook andere intrigerende personages, zoals Vladimir von Ballocsansky, een telg uit een bourgeoisfamilie en de gevallen vrouw, Bobočka von Radak. Zowel Filip als Vladimir zijn in de ban van Bobočka. Een conflict dat leidt tot een dramatisch slot. ‘De terugkeer van Filip Latinovicz’ is ook een ideeënroman. Krleža geeft namelijk zijn visie over de mens en de samenleving.

Miroslav Krleža (1893-1981) geldt nog steeds als een van de belangrijkste schrijvers van Centraal-Europa. In de periode 1958 en 1964 is hij zeven jaar na elkaar genomineerd geweest voor de Nobelprijs. ‘De terugkeer van Filip Latinovicz’ (1932) is de eerste moderne roman van de Kroatische literatuur en een terechte klassieker. Het is geschreven in een unieke en prachtige stijl. Een stijl, die als het ware het verhaal voortstuwt.

 

Oorspronkelijke titel: Povratak Filipa Latinovicza.
Datum van publicatie: 1932.

De zwaartekracht van vogels van Tracy Guzeman

Een speurtocht naar liefde en verloren kinderen.  

Dankzij Dennis Finch heeft Thomas Bayber een dak boven zijn hoofd en een maandelijkse bijdrage. De nu 71-jarige Bayber stopte 20 jaar geleden met schilderen. Kunstkenner Finch heeft al het werk van Bayber nauwkeurig bestudeerd en gecatalogiseerd. Bayber heeft echter een werk voor hem achtergehouden. Een werk dat hij nu wil verkopen via het veilingshuis Murchison en Dunne, en waarover Stephen Jameson zijn oordeel moet geven. Finch doet wat Bayber hem vraagt, maar niet van harte.

Het achtergehouden schilderij toont de kunstenaar met twee jonge vrouwen, de zusters Kessler. Het werk dat Thomas heeft is het hoofdpaneel van een triptiek. De zijpanelen gaf hij aan Nathalie en Alice Kessler. Uiteraard kan het schilderij enkel verkocht worden als het weer terug compleet is. Finch en Jameson moeten dus op zoek naar de zusters. Maar zowel Nathalie als Alice zijn spoorloos verdwenen.

Je voelt direct aan je water waarom Thomas Bayber Jameson wil. En dat er zich iets tussen de zussen en Thomas heeft afgespeeld. ‘De zwaartekracht van vogels’ heeft weinig tot geen verrassingen in petto. Guzeman is echter goed met woorden en zet haar personages zorgvuldig neer. Vooral het duo Finch en Jameson is onweerstaanbaar. Het personage van Jameson brengt ook technische kennis mee over de beoordeling en bestudering van schilderijen, wat de schrijfster op een heel toegankelijke manier weet te verweven in haar verhaal. Vogels en al wat daar mee samenhangt, loopt als een rode draad doorheen het verhaal.

“Alice,
Laat verdriet niet de enige
kaart zijn die je bij je hebt,
omdat je anders de weg terug
naar het geluk kwijtraakt.
T.”

De zoektocht naar de zusters wordt afgewisseld met hoofdstukken over Alice Kessler. In de papieren van haar pas gestorven zus doet Alice een ontdekking, waardoor ze op zoek gaat naar wat ze ooit had. Bijna waren Finch en Jameson haar mislopen, maar uiteindelijk vinden ze haar. Eind goed, al goed. Of toch bijna.

‘De zwaartekracht van vogels’ oogt niet alleen mooi, maar is ook mooi.

The Gravity of Birds, 2013.

Een kunstenaar van het vlietende leven van Kazuo Ishiguro

Oorlogsverleden van een Japans kunstenaar.

Japan tijdens de Amerikaanse bezetting. Het huis van kunstenaar Masuji Ono heeft zwaar geleden onder de oorlog. De verbouwingen en reparaties verlopen traag, want materiaal is schaars. Ook is Ono niet meer van de jongsten. In het huis woont nog enkel zijn jongste dochter, Noriko. Tijdens de oorlog verloor Ono zijn zoon en vrouw. Zijn oudste dochter Setsuko is getrouwd. Setsuko komt zo nu en dan op bezoek bij haar vader en zus.

Momenteel is Ono in onderhandeling met de familie Saito. Taro Saito wil namelijk met de 26-jarige Noriko trouwen. Het is niet de eerste keer dat Ono onderhandelt in een huwelijk voor Noriko. Nu neemt Ono echter het zekere voor het onzekere: hij zoekt een paar mensen op uit het verleden, met de vraag om iets gunstig over hem te zeggen. Uit zijn relaas, vertelt vanuit ik-perspectief, blijkt dat Ono geen onberispelijke reputatie heeft. In aanloop naar de oorlog stopte Ono met het schilderen van taferelen uit het frivole tijdverdrijf van acteurs en courtisanes, of het vlietende leven, en begon kunst ter ere en glorie van het vaderland te maken. Bovendien gaf hij een van zijn leerlingen aan wegens onpatriottisch gedrag. Voor de jonge generatie is Ono een verrader, die uit boetedoening beter zelfmoord zou plegen.

Heeft Ono spijt van zijn oorlogsverleden? Voelt hij zich persoonlijk verantwoordelijk? Vergoelijkt hij zijn idealisme? Was hij gewoon naïef, en heeft hij zich laten meeslepen? Zijn werk uit die periode is alvast netjes opgeborgen. Als hij aan het einde van zijn onbetrouwbare relaas komt, begint hij terug te schilderen. Hij houdt het nu op bloemen en planten.

“Het valt niet mee om de schoonheid van een wereld te doorzien als men de waarde van de wereld zelf in twijfel trekt.”

Naast het terugkijken op een leven gewijd aan kunst, snijdt de kersverse Britse Nobelprijswinnaar literatuur ook thema’s aan, zoals de veranderde positie van de Japanse vrouw, de invloed van de Amerikaanse bezetting op de Japanse samenleving en het verminderde respect ten opzichte van de oudere generatie. ‘Een kunstenaar van het vlietende leven’ doet denken aan zijn belangrijkste werk ‘De rest van de dag’, waarin de Engelse butler Stevens terugblikt op zijn carrière in een sterk veranderde maatschappij. Zowel Stevens als Ono leverde een bijdrage aan de geschiedenis, die slechts bijkomstig was. Met zowel ‘De rest van de dag’ als ‘Een kunstenaar van het vlietende leven’ leverde Ishiguro gedenkwaardige bijdrages aan de literatuur.